Het Instituut voor vereniging Branche en Beroep (www.ivbb.nl ) heeft, samen met De Nederlandse Associatie (DNA), een nieuw initiatief gelanceerd om verenigingen en stichtingen vertrouwd te maken met de Wet bestuur en toezicht rechtspersonen (Wbtr). In een portal worden alle elementen van de nieuwe wet stapsgewijs besproken en worden de gebruikers klaargemaakt voor de wet. Wat IVBB voor ogen staat - en dat lijkt snel te lukken - is dat deelnemers zich niet alleen gaan voorbereiden op de komst van de nieuwe wet, maar ook in bredere zin het eigen huis op orde gaan brengen. Veel bestuurders van verenigingen en bestuurders stappen in een rijdende trein en komen er dan niet meer aan toe echt greep te krijgen op de ins en outs van het besturen. Hieronder een kleine schets van de aanleiding van de nieuwe wet.
De Wet bestuur en toezicht rechtspersonen (Wbtr) is bedoeld als verduidelijking van de regeling voor bestuur en toezicht van verenigingen en stichtingen*. De wet treedt op 1 juli 2021 in werking, na een lang aanlooptraject. De wet is de uitkomst van een ontwikkeling die is gestart bij het grote bedrijfsleven met hun aandeelhouders. Daar schoot het bestuur tekort, faalde de controle op dat bestuur en waren er schandalen. In reactie daarop kwam er strengere wetgeving en ook zelfregulering in de vorm van ‘governance’. Helaas bleef het niet bij de grote bedrijven. Op teveel plaatsen bleek er sprake van bijvoorbeeld belangenverstrengeling en onttrokken partijen zich aan aansprakelijkheid. Ook bij verenigingen en stichting ging het geregeld mis. Juridisch was het probleem wel dat het hier om andere rechtsvormen binnen het Burgerlijk Wetboek gaat (Boek 2 van het BW, in juridische taal). Het bestuur steekt dan anders in elkaar, al was het maar omdat er geen aandeelhouders zijn.
De Wbtr is bedacht om toch voor alle rechtsvormen dezelfde principes van ‘goed bestuur’ inhoud te geven. Politiek was er brede overeenstemming over dat doel. Doordat er steeds meer aandacht kwam voor misbruik van rechtspersonen, vaak onder de noemer van ‘ondermijning’ werd dat doel alleen nog maar belangrijker. Dat het toch nog lang heeft geduurd, is omdat er van meerdere kanten aandacht werd gevraagd voor de spankracht van (kleinere) verenigingen en stichtingen. De uitwerking heeft daarom meer aandacht gekregen. Wat mag je van verenigingen en bijvoorbeeld goed doelen stichtingen, die vaak uit vrijwilligers bestaan en waarvan bestuurders soms moeilijk te werven zijn, verwachten? De wetsbehandeling heeft daarom lang geduurd. Omdat dit eigenlijk nooit het nieuws heeft gehaald, zien we nu wel dat verenigingen en stichtingen eigenlijk nog maar net van het bestaan van de Wbtr hebben gehoord.
Als in juli 2021 de wet ingaat, zal de spanning tussen principes en spankracht nog niet zijn opgelost. Verenigingen en stichtingen moeten echt aan de bak om te bezien of ze al aan de wet voldoen en zo nodig actie nemen. Tegelijk is er nog wat tijd en zullen de meeste bepalingen van de wet redelijk voor de hand liggend zijn. Anders gezegd; zo zou het hoe dan ook geregeld moeten zijn**. Wat de hele wetsgeschiedenis leert, is dat verenigingen en stichting de trends volgen zoals die ook in het bedrijfsleven aan de orde zijn. Het is dan vooral zaak dat wetgever rekening blijft houden met de eigen aard en omvang van verenigingen en stichtingen. En het is zaak voor de verenigingen en stichtingen om de kansen voor vernieuwing die het biedt te grijpen.
* de coöperaties en de onderlinge waarborgmaatschappij vallen hier ook onder. De Wbtr brengt in feite wijzigingen voor alle rechtsvormen met zich mee en niet alleen voor verenigingen en stichtingen. Voor deze laatsten in de semi-publieke sector kan het wel nieuwer zijn en is er minder ervaring opgedaan met governance codes, specifieke toezichtregimes en bestuursmodellen.
** Wat voor de individuele vereniging en stichting geldt, kan ook voor de hele sector gelden. Sectorale wetten en codes moeten ook op de Wbtr worden getoetst.
