Foto auteur

Op 21 maart a.s. gaan we niet alleen naar de stembus om een nieuwe gemeenteraad te kiezen, maar mogen we ook kiezen in het kader van een referendum. Meer precies: een referendum in het kader van de ‘Wet houdende regels met betrekking tot de inlichtingen- en veiligheidsdiensten alsmede wijziging van enkele wetten (Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017)’, door tegenstanders de ‘Sleepwet’ genoemd. Deze blog zet wat afwegingen op een rij.

Serieuze kiezers zullen zich realiseren dat ze eigenlijk te weinig van de nieuwe wet afweten om daar een goed oordeel over te kunnen geven. Je voelt dat veiligheid en privacy in zo’n wet op gespannen voet kunnen komen te staan, maar je wilt niet met alle winden meewaaien, dus wat doe je? Omdat ik vermoed dat mijn lezers best serieus zijn (anders hou je het niet uit, waarschijnlijk), hebben jullie net als ik al op de wet gegoogeld. Het valt mij niet tegen: er is veel en compacte informatie te krijgen van zowel voor- als tegenstanders. Ook de Kiesraad geeft nuttige info.

De aanvraag voor het referendum is zo’n 420.000 maal getekend (waarvan ruim 30.000 ongeldig). Ga je naar de website sleepwet.nl dan krijg je complete informatie van de tegenstanders. Dubbel vind ik wel dat in de 2e alinea de volgende zin staat: ’Er is geen enkele instantie of politieke beweging aan verbonden’ en dat direct daarna, in de volgende alinea staat dat het referendum gesteund wordt door partijen als Forum voor Democratie, DENK, SP en Partij voor de Dieren. Serieuzer, want minder politiek, vind ik dat ook een partij als Transparency International Nederland het referendum steunt.

Niet duidelijk is op de site van de voorstanders van het referendum dat het hier om een raadgevend referendum gaat. Gelet op de vele partijen die ontbreken op de website, inclusief de coalitiepartijen, is het logisch dat dit keer de raad van kiezer niet direct gevolgd zal worden. Dat stemt op zich niet vrolijk. We leven in een tijd vol wantrouwen en dan is een ‘nee’ tegen een wet altijd verleidelijk. Dan zal er dus een verlies-verlies situatie ontstaan voor de regering: wordt de uitslag van het referendum gevolgd, dan houden we een verouderde wet, maar wordt de uitslag niet gevolgd dan ontstaat er een ‘zie je wel, de overheid neemt ons niet serieus’ situatie. Uiteraard is dit een win-win situatie voor de meer extreme oppositiepartijen op links en rechts.

Zelf heb ik mij in een eerdere, door George Smiley geïnspireerde blog al voor de wet uitgesproken, maar vanwege het naderen van de datum van 21 maart en vooral vanwege de actualiteit, wil ik er nog een keer op terug komen. Allereerst om dat op zich het vanuit democratisch perspectief altijd verstandig is met een kritische blik te kijken naar inlichtingen en veiligheidswerk, maar in de tweed plaats omdat er afgelopen weken weer dingen zijn gebeurd waarvan ik vind dat we het belang ervan onvoldoende tot ons door hebben laten dringen. Om mijn ondeskundigheid iets te verminderen, heb ik er voor de zekerheid nog wat boeken en publicaties op nagelopen over spionage tijdens de Koude Oorlog. Hoe verhoudt zich dat met nu? het volgende laat zich vanuit recente publicaties dan op een rij zetten:

1         Cyber-aanvallen

Het is natuurlijk gewoon een groot succes voor de AIVD dat ze er lange tijd in geslaagd is om een Russische hack-operatie te infiltreren. Ze zijn er in geslaagd een primaire bron te worden voor de wijze waarop de Russen de Amerikaanse verkiezingen hebben beïnvloed. Chapeau. Het is en blijft waanzinnig dat dit vanuit Rusland überhaupt is geprobeerd. Dat dit verhaal is gelekt, juist nu, vlak voor het referendum, deugt niet en is dus precies weer reden om het toezicht op de diensten scherp te houden, maar wat er daarna gebeurde zet alles weer in een ander licht: zware en gerichte DdOS-aanvallen op Nederlandse banken en overheidsinstellingen zoals de Belastingdienst. Het kabinet noemt het aanvallen van ‘criminelen’. Criminelen zijn het zeker, maar wie de aard en omvang van de aanvallen tot zich door laat dringen, weet dat het hier om staatscriminelen gaat. Ook hier is het toeval te groot. Zoekend naar parallellen met spionage uit de Koude Oorlog, is die parallel er eigenlijk niet en moet je het eerder in een warme oorlog zoeken, waar een succesvolle raid wordt beantwoord met een artilleriebarrage over een breed front. Het is ‘slechts’ digitaal en niemand raakt gewond, maar het voelt aan als oorlogsdaden voor de tijd dat de onderhandelingen in Geneve op stoom kwamen.

2         Amerika als onbetrouwbare bondgenoot

Wat moet je denken van een verenigde Staten waar niet alleen de politiek tot op het bod verdeeld is, maar waarbij overduidelijk de inlichtingen – en veiligheidsdiensten niet op dezelfde lijn zitten als de president? Waar onderzoek na onderzoek wijst op Russische ‘trouble making’, zo niet erger? Waar ondanks al deze signalen, er deze week een invulling van de boycot van Rusland komt die naar het lijkt tandeloos gaat worden? Je kan zeggen dat dit is om het bedrijfsleven niet in de weg te zitten en niet vanwege Russische druk, maar wat is nu nog de echte agenda van de Verenigde Staten als het om Rusland gaat?

Het Atlantisch bondgenootschap is altijd de kern geweest van het veiligheidsbeleid en dat zou zo moeten blijven, maar de glans raakt er zo wel vanaf, om het nog maar niet te hebben over de positie waar de Britten nu na Brexit in terechtkomen. Voor de Britten is het realisme van ‘Dunkirk’ dichterbij dan de pathetiek van het ‘Darkest hour’.

3         Europa als onaf bouwsel

Het lijkt mij dat veel meer dan in het verleden, de stemming in Europa nu wordt: samenwerken moet. De praktijk zal ongetwijfeld weerbarstig blijven – ik wil eigenlijk niet weten hoe erg het is. Het is aantrekkelijk om te denken dat het nu rustig met aanslagen is, duidt op betere samenwerking, maar daar is het nog te vroeg voor. Na volgende aanslagen zullen we ongetwijfeld opnieuw horen dat het om personen gaat die al langer op de lijst van verdachte personen stonden, maar waar niet bij werd ingegrepen. En wat voor terroristen geldt, geldt ook voor de grotere geopolitieke risico’s zoals we die lopen – en niet alleen vanuit Rusland. Afgelopen week vond ik een heel boekwerk in onze brievenbus contra de PKK. Nog verontrustender dan de pure, maar erg doorzichtige propaganda, was ook de wijze waarop het wetenschappelijk denken in diskrediet werd gebracht. De hele evolutieleer werd ontmanteld. Atatürk moet zich voortdurend omdraaien in zijn graf bij het werk van zijn opvolger – want dat het hier niet om een privé-initiatief ging was wel duidelijk.

Er is dus heel veel te doen voor inlichtingen en veiligheidsdienst op het Europese continent. Het is een onaf bouwsel, maar gelukkig wordt er wel gebouwd.

Weging

Als ik dit zo op een rij zet, dan is een update van de Wiv logisch. Vertrouw ik hiermee de inlichtingen- en veiligheidsdiensten om altijd binnen hun bevoegdheden te blijven? Dat is de verkeerde vraag. Nee, dat doe ik niet. Mensen die hun beroep baseren op wantrouwen - iets wat niet alleen voor spionnen, maar ook voor politiemensen, journalisten en wetenschappers geldt – slaan vroeg of laat door en de gevolgen kunnen ernstig zijn. De vraag is of het blokkeren van de wet een redelijk alternatief is. In mijn vorige blok heb ik aangegeven dat dit vooral een kwestie is van de vraag of je als burger voldoende vertrouwen in de rechtstaat hebt om er op te vertrouwen dat misbruik van bevoegdheden gecorrigeerde zal worden. Zelf heb ik dat vertrouwen wel, maar ik kan mij voorstellen dat dit vertrouwen ontbreekt. Voor die mensen heb ik nog twee extra argumenten.

Het eerste argument is een ongemakkelijke waarheid: we zijn in een digitale wapenwedloop bezig. Laat het bovenstaande maar tot je doordringen. Ik zie niet hoe het blokkeren van de wet de situatie verbetert. Bedenk daarbij dat de Wiv de diensten niet alleen meer bevoegdheden geeft, maar ook het toezicht verder verscherpt.

Het tweede en laatste wat wellicht gerust weet te stellen, is de aandacht die er nu op Europees niveau is voor privacy- en gegevensbescherming. Europa is ook op dit terrein met een update bezig. Als per mei van dit jaar de Algemene Verordening op de Gegevensbescherming (AVG/GDPR) in werking treedt, is dat voor mij een teken dat we over de hele linie bezig zijn de digitale veiligheid op een hoger niveau te krijgen. Het zijn dus niet alleen de veiligheidsdiensten die op een hoger niveau worden gebracht, ook de burgers zelf. Zou er slechts eenzijdig aan de bevoegdheden van de diensten of aan de privacy van de burger worden gewerkt, dan zou ik meer zorgen hebben dan nu.

Zorgen blijven er: ‘it’s a dangerous world out there’. Maar ten goede of ten kwade, dat referendum is er. Ook al heb ik nog het zuur in mijn mond van het laatste referendum over Oekraïne; niet stemmen kan voor een ware democraat geen optie zijn. Stem voor de wet.

Peter Noordhoek