Recensie met twee aanvulling ivm de actualiteit (dd 11-10-24)
Onlangs waren de nieuwe Nederlandse en Britse premier in Washington in het kader van de viering van het 75-jarig NATO jubileum. Het was de dag dat Nederland in de halve finale stond tegenover Engeland. De eerste helft konden beiden er niet tussen uit, maar in de tweede helft ontsnapten ze naar een ruimte waar een TV stond. Samen keken ze de wedstrijd uit. Ze kenden elkaar niet. Wat zouden ze elkaar te vertellen hebben gehad? Genoeg. Dick Schoof is een sportman en volgt alles. In zijn voorgaande functies heeft hij teveel met hooligans te maken gehad, maar de liefde voor voetbal is er. Dat geldt ook voor Starmer. Heel sterk zelfs. Niet alleen het Britse voetbal, maar ook het Nederlandse kent hij goed. Als kleine jongen oefende hij de passeerbewegingen van Cruijf. Als Noord-Londenaar was en is hij fan van Arsenal en heeft Bergkamp nog zijn wondergoals zien scoren. Deze wedstrijd werd bekeken door twee liefhebbers van het spel. Helaas verloor het Nederlandse elftal. Het schijnt dat Starmer gewend is te winnen.
I am not them
Pal na de overwinning van Labour op 4 juli 2024 is een biografie van Keir Starmer verschenen van de hand van Tom Baldwin. Timing om jaloers op te zijn. Aanvankelijk zou het een boek van Starmer zelf worden, maar dat kon hij naar zijn zeggen door gebrek aan tijd niet waar maken. Hij vroeg Baldwin om hem te helpen, mede omdat deze laatste de partij en Starmer al goed kende. In de loop van ’23 wilde Starmer er helemaal van af. Hij vond het ongemakkelijk en vond ook dat hij zichzelf al voldoende onderscheidde van Conservatieve leiders als Johnson, Truzz en Sunak door te zeggen: “I am not them”. Baldwin stelde voor om alleen door te gaan schrijven en zo is het gegaan. De verkiezingen en het voor Starmer en Labour goede resultaat zijn niet meegenomen in dit boek en wat ondergetekende betreft is dat best. Op basis van deze biografie is er genoeg ruimte om Starmer te leren kennen en vooral om voorspellingen te doen over de positie die hij zal bereiken binnen Groot-Brittannië zelf en zeker ook in EU en breder internationaal niveau. Dat is ook belangrijk; Starmer wordt schromelijk onderschat. Hij is geen Blair. Hij is beter dan Blair.
Vooraf
Vooraf: ondergetekende is iemand die de Britse politiek vooral van de conservatieve kant kent. Hij heeft begin jaren tachtig voor de Cabinet Office van John Major gewerkt, heeft ten tijde van Blair vanuit het CDA geholpen om de conservatieve partij weer terug aan de macht te helpen en nadat dit een feit werd, contact gehouden met een groot aantal spelers in en om die partij. De laatste tien jaren werd dat contact overschaduwd door crisisverschijnselen bij zowel de Tories als de eigen partij. In juli 2023 had ik voor het laatst een gesprek met twee van mijn oudste vrienden daar. In het restaurant van het House of Lords, gezelschap gehouden door wat echte ratten (de verbouwing is er nog harder nodig dan in Nederland), analyseerden we samen alles wat in de fout was gegaan en de verwachting dat een waarschijnlijke nederlaag van Sunak tot ernstige scheuring in de partij zou leiden. “Starmer only has to pick up the pieces”, zoals een van hen zei. En verder hebben we het eigenlijk niet meer over hem gehad. Alsof hij er niet toe deed. Later realiseerde ik mij dat iemand die in staat is Labour, die oude moloch, tot leven te roepen – en dat tegen heel veel weerstand in – wel wat extra analyse verdient. In de afgelopen maanden heb ik hem dus extra gevolgd. Maar toen Sunak opeens verkiezingen uitriep ben ik niet verder door gaan graven, maar heb me vooral weer verdiept in de overwinning van Blair, Brown en Osborne in 1997, vanuit de veronderstelling dat dit weer het model voor de verkiezingen zou zijn. Mijn beeld was dat Starmer een saaie versie van Blair was die het uiteindelijk niet zou redden als prime minister, net zoals Schulz het in Duitsland niet zal redden als opvolger van Merkel. Maar door het lezen van deze biografie weet ik dat ik ernaast zit. Die biografie is geschreven vanuit de vraag ‘Wie is Starmer?’ En dat weet ik eigenlijk nog steeds niet, maar ik weet wel veel beter het antwoord op de vraag ‘Wat is Starmer?’. Het antwoord: een zeer gedreven werker die gewend is op het hoogste niveau zijn gelijk te krijgen en daarvoor alles weet wat hij moet weten. Dat gaat doorwerken in de toekomst, ook als het om Europa gaat. Hier worden de belangrijkste elementen verteld en worden enkele voorspellingen gedaan over zijn toekomstige positie.
Wortels
Keir Starmer komt uit een arbeiders / lagere middenstandsgezin uit Noord-Londen. Hij zal er zijn hele leven blijven wonen. ‘Keir’ is de voornaam van de eerste leider van Labour. Zijn vader was een instrumentmaker, leidend onder zijn gebrek aan status als handwerker en politiek sterk genoeg bewust om zijn zoon deze naam mee te geven. Zijn moeder was verpleegster met zowel een sterke persoonlijkheid en een zeer zwakke gesteldheid. Zij en haar omvang met pijn en tegenslag werd zijn voorbeeld. Er was een kant met voetbal en gewone jongens plezier en een kant van school en later werk. Schijnbaar zonder veel moeite excelleerde hij, ook later toen hij als eerste van de familie ging studeren, rechten. Na deze studie liet Keir eerst zijn activistische kant zien. Hij ging niet voor het grote geld, maar koos bewust voor de kant die wij de rechtsbijstand noemen. Heel methodologisch, veeleisend, ging hij zaken doen die anderen lieten liggen. Op een gegeven moment zou dat leiden tot een smaadproces tegen McDonalds. Deze McLibel zou tien jaar lopen en uiteindelijk tot een grote nederlaag van de hamburgergigant leiden. Mede door de lange duur van het proces kon Starmer zich ontwikkelde van een jurist die vooral wilde winnen tot een goed jurist pur sang. Rechters overtuigen, in een taal die zij verstaan, werd zijn kenmerk. Altijd grondig voorbereid, alles onderbouwd, deed hij zijn zaken. Dat leidde ook tot meerdere boeken over mensenrechten, waarvan enkele nog steeds in gebruik zijn bij rechtbanken. Het ECRH, de European Convention on Human Rights, was daarbij zijn ankerpunt. Boeken die op hun beurt steeds weer werden gevoed door pro bono activiteiten, niet zelden in het buitenland. In heel Afrika en op de Cariben is hij actief geweest om te voorkomen dat mensen de doodstraf kregen. Ook werd hij tijdens de troubles in Noord-Ierland gevraagd om als monitor mee te kijken met de politie daar. De reputatie die hij daarbij steeds meer kreeg was die van een jurist die beide kanten van een zaak heel goed kende en zo betrokkenen en rechters in zijn oordeel meekreeg. Het activistische bleef, in de zin van redeneren vanuit een gevoel van rechtvaardigheid, maar je hoefde bij hem niet meer aan te komen met standpunten die mooi maar onhaalbaar waren. Zo gaat hij van bijzonder project naar bijzonder project. En langzaam maar zeker kreeg hij te maken met dat gevoel wat volgens mij bij hele generaties socialistische politici hoort: de wens om meer invloed te hebben door zelf aan het spel mee te gaan doen. Door van buiten naar binnen te gaan.
Uitvoerende kracht
Maar zo snel zal het niet met hem gaan. Er wordt een bijzondere vraag aan hem gesteld: wil hij directeur van het Britse openbaar ministerie worden (DPP; director public prosecutions)? Voor velen was dat een verrassing, maar in kleine kring binnen justitie en politiek – conservatief of niet – was hij al gespot als man die tot oplossingen weet te komen. Een reeks van crisissen komt nu op hem af – grootschalige rellen, Brexit, het schandaal met de Sun, opnieuw de Noord-Ierse problematiek – maar per saldo weet hij goed overeind te blijven. En ondertussen heeft hij stevig gewerkt aan het uitbreiden van zijn Europese netwerken op justitie en veiligheidsgebied. Na intensieve jaren zou hij verlenging van zijn termijn kunnen krijgen, maar nu kiest hij voor datgene waar hij al lang naar uitkijkt: een politieke carrière.
Kandidaat en onderhandelaar
Hij staat kandidaat voor Holborn en St Pancras. Ondanks veel concurrentie weet hij door heel methodisch te werk te gaan en echt iedereen te benaderen, de zetel te winnen. Hij was ‘Mr Everywhere’. En dan komt de tegenvaller. Tegen de verwachting in, komen ze in 2013 niet in de regering terecht en wordt hij een vrij machteloos parlementariër. Hij is al aan de verkeerde kant van 50 als hij aan zijn politieke carrière begint. In eerste instantie wil hij ook dat weer methodologisch en vanuit de inhoud doen, maar in toenemende mate wordt hem de vraag voorgehouden wie hij nu eigenlijk is en vooral, tot welk deel van de partij hij nu eigenlijk hoort, want de partij is intern bitter verdeeld. Toch weet hij met wat geluk (de leider Corbyn had helemaal niets met Europa) woordvoerder op het punt van Brexit te worden. Dit doet hij weer systematisch en slim. Hij maakt het de voorstanders van Brexit lastig, zowel richting de Tories als richting zijn eigen partij. Na het referendum gaat hij niet voor remain pleiten, hoezeer de eigen achterban ook wil dat de partij dat doet. Hij wordt juist voorstander van een stevige onderhandelingsdeal met de Tories over de inzet van de onderhandelingen met Brussel. Tot op de kleine letters werkt hij dit uit. Doordat de Tories vooral met zichzelf bezig zijn, lukt dit niet echt, maar hij krijgt er toch een redelijke middenpositie door. Zijn leiderschapspotentieel wordt er alleen maar groter door. Met afgrijzen kijkt hij echter later toe hoe Barnier, de onderhandelaar namens de EU, met ordners vol stukken en standpunten de onderhandelingen wil beginnen en de onderhandelaar namens de Britten, David David, alleen met zijn brillekoker aan komt zetten. Zowel de politicus als de jurist Starmer slaat op tilt, maar hij moet het er mee doen. De Leiding van Labour is vooral met interne kwesties bezig.
Oorlog met eigen partij
Onder Corbyn gaat het van kwaad tot erger. Het scherpste is dat onder meer merkbaar doordat de interne strijd ook een strijd wordt langs antisemitische lijnen. Als uiteindelijk een nieuwe verkiezingsnederlaag hem de das omdoet, nu tegen Johnson, blijft er een partij achter die kansloos lijkt voor toekomstige succes. Starmer is ook voor velen binnen de eigen partij nog een onbekende, maar zijn redelijke middenpositie maakt hem bijna onvermijdelijk tot de nieuwe lijsttrekker. Zijn tegenstandsters zijn kansloos. Een overtuigende spreker is hij niet, een helder verhaal heeft hij niet. Wie hij is, weten veel te weinig mensen (uit deze periode komt het idee van het boek). Wat hij, na wat zoeken, echter wel gaat doen is de strijd aangaan met de meest extreme delen van zijn partij. Hij kiest er bewust voor geen ‘transactionele’ partijleider te zijn die door gunsten te verlenen en te verkrijgen overeind blijft; hij gaat de strijd aan. In deze periode zijn letterlijk duizenden leden geschorst en honderden kandidaten van voorkeurslijsten verdwenen. Welke slag Starmer hierna ook nog moet leveren, deze slag met zijn eigen achterban is erger dan alles wat erna moet volgen. Ook inhoudelijk worden er dan slagen geleverd die het programma verstevigen. Tijdens ‘Prime Ministers Question Time’ krijgt hij steeds meer de bovenhand en na het overleden van de Koningin spreekt hij de woorden uit die passen bij de gelegenheid. Langzaam maar zeker krijgt hij het huis intern op orde en gaan de peilingen zijn kant op. En dan komt Sunak met zijn bericht van nieuwe verkiezingen.
Wat mogen we van Starmer verwachten?
Veel. Hij is de grote overwinnaar, hij heeft het eigen huis op orde. Hij kan heel lang vooruit. Maar minstens zo belangrijk is dat hij nauwelijks een nieuweling is die het vak nog moet leren. Op alle belangrijke dossiers in binnen- en buitenland heeft hij een wereld aan ervaring opgedaan, met het netwerk dat daarbij hoort. Daarbij heeft hij een werkwijze die een droom voor elke beleidsambtenaar moet zijn; hij heeft aan een half woord genoeg.
Dat geldt in het bijzonder voor de post-Brexit discussies. Hij zal absoluut niet gaan pleiten voor een remain. Dat is in zijn visie nog lang niet aan de orde. Wat wel aan de orde zal zijn, zijn de dossiers die over grensverkeer, samenwerking en Noord-Ierland gaan. En op elk van deze dossiers heeft hij nog de precieze herinnering van de momenten dat er over gesproken en onderhandeld werd. Tenzij Barnier opnieuw van stal wordt gehaald, zal hij de best geïnformeerde aan tafel zijn. Die kennis zal in het begin waarschijnlijk een vertragend factor zijn: Europa zal zich echt opnieuw op Labour moeten oriënteren. Daarna zal het wel eens veel sneller kunnen gaan dan nu verwacht wordt.
Snel gaat het dan ook als het om Oekraïne gaat. Tot degenen die uit de partij geknikkerd zijn hoort menig lid dat twijfelde over het steunen van Oekraïne. Ook andere internationale thema’s zullen zijn steun hebben of hij zal voorop gaan lopen. Denk ook aan migratie. Hij was in zijn jeugd al “thank God for the ECRM”. Dat zal niet veranderd zijn. Aan het wilde programma van het transporteren van illegalen naar Rwanda heeft hij al een einde gemaakt. Dit betekent niet dat hij niet inziet dat het een probleem is waar antwoorden op moeten komen. Deze antwoorden zal hij echter veel meer in Europees verband gaan zoeken dan zijn voorgangers.
De echte proef voor Starmer is of hij de UK weer uit de huidige economische en sociale crisis zal kunnen halen. Dat zal niet eenvoudig gaan. Geld, jarenlange verwaarlozing en een te eenzijdige economie zijn daarin de tegenstanders. De media zijn moordend voor elke politicus, zeker als ze van Labour zijn. Iemand anders zie ik het echter nu niet doen. Bemoedigend is daarbij dat de mensen uit zijn schaduwkabinet bijna allemaal nu ook daadwerkelijk tot bewindspersoon zijn benoemd. Dit toont dan dat deskundigheid en competentie gewaardeerd worden en dat is wel eens anders geweest (wie daar meer over wil horen, leze het boek van Rory Stewart ‘Politics on the Edge’).
Mijn voorspelling is dat Starmer tot een van de ‘onvermijdelijke’ leiders van internationale allianties zal gaan uitgroeien en ook binnen de Europese Unie een dominante rol zal gaan blijken te spelen – ook op verzoek van de Europese leiders zelf. Veel meer dan de Duitser Schulz, veel meer ook dan Macron die over zijn houdbaarheidsdatum heen lijkt, schat ik in dat hij het gezag heeft om internationale lijnen uit te zetten, zeker ook bij een regering Trump. De meeste Europese regeringsleiders zijn het er over eens dan we het niet van de VS moeten hebben, zeker niet bij een Trump. Starmer kan met meer vrijheid een eigen lijn uitzetten dan de continentale leiders en tegelijk leidend zijn binnen EU-verband.
Wie is Starmer?
Deze tekst begon met een biografie die vooral zou handelen over de vraag ‘Wie is Keir Starmer’? Die vraag is nog steeds niet goed beantwoord. Wie de biografie leest kan overtuigd worden door de vele getuigenissen dat het eigenlijk een normale, fijne vent is die het niet hoog in de bol is gaan zitten. Fijne familie, vrienden, voetballen – elementen als deze. Geen harde socialist, nog wel altijd sociaal bewogen. Die liever met zijn bewakers over voetbal praat dan aan formele diners deelneemt. Die niet bij elke bijeenkomst zorgt dat de pers erbij is. Iemand die nog steeds geen bevliegen redenaar is, hoezeer hij volgens vele vrienden ‘in het echt zoveel losser is’. Het doet er niet toe, want weinigen van ons zullen de gelegenheid krijgen om die losse Starmer in het echt te zien. Wat wel interessant is om te lezen, is dat Starmer Ruttiaans is in de zin dat hij weinig opheeft met ‘visies’, maar anders dan bij Rutte is dat omdat hij de voorkeur geeft aan stevige juridische argumentaties. Ook met die handicap schijnt hij een ‘echt mens’ te zijn. Een mens die een grote klus te klaren heeft en daar gelukkig zeer geschikt voor te zijn – ook al blijft het balen dat het een socialist is. Premier Schoof doet er zeer verstandig aan regelmatig over sport te gaan praten met zijn ambtsgenoot in Londen.
Aanvulling 28 juli 2024:
Inmiddels is er na een bilateraal overleg een aankondiging gedaan van een uitbouwen van bestaande veiligheidsarrangementen tot een breder platform van afspraken die ook economische en sociale afspraken omvatten. Starmer en Schulz laten er geen gras over groeien.
Aanvulling 9 augustus 2024:
In de weken sinds het verschijnen van de eerste versie van deze recensie is er ontzettend veel gebeurd in Groot-Brittannië. In vele steden braken na het ‘Southgate-incident’ zware rellen uit, veroorzaakt door zowel extreemrechtse als islamitische groepen uit. Direct stonden Labour en Starmer onder groots mogelijke druk. Wat is dan de conclusie nu de ergste rellen geweken lijken te zijn?
Allereerst: de rellen van deze maand lijken erg op de rellen die in 2011 uitbraken kort na het aantreden van David Cameron. De schaal en de aard van die rellen zijn behoorlijke te vergelijken en maakten toen ook grote indruk. Na de eerste golf geweld is er toen stevig opgetreden. Wie had daarin ambtelijke de leiding? Keir Starmer, toen in zijn functie van openbaar aanklager. Starmer was wellicht extra betrokken omdat vernielingen deels in eigen wijk plaatsvonden, maar het beeld is (Unherd, 8 augustus 2024). De wijze waarop hij dat deed was waarschijnlijk ook de aanleiding om van conservatieve kant geen bezwaar te hebben tegen een verlenging van zijn termijn.
De rellen van de zomer van 2024 zijn minstens zo intens als die van 2011 (en enkele zware rellen daarna nog). De politieke context is echter gewijzigd. Migratie is veel meer een thema geworden, ook door Brexit en de opkomst van Reform (Farage) na de verkiezingsnederlaag. Misinformatie via de social media – inclusief de gruwelijke rol van Elon Musk – versterkt dat effect nog eens. Gelukkig is het heel recent tot een tegenbeweging gekomen, juist ook vanuit de bevolking, maar de situatie nog erg kwetsbaar en ettert voort op een aantal zaken die structureel fout zitten in de Britse samenleving.
Starmer heeft, zoals logisch is vanuit zijn biografie, gekozen voor een heel stevig optreden met een aantal niet mis te verstande boodschappen. Ook het aanpakken van social media en Elon Musk hoort daarbij. Een echt gevaar voor de vrijheid van meningsuiting zie ik daarin nog niet, mwaar hij neemt wel een risico. So far, so good. Tegelijk laat hij ook in zijn manier van optreden iets zien van de sleutelvraag van de biografie: “Wie ben je eigenlijk, Starmer?” De harten weet hij nog niet te raken als hij zijn boodschap in de media brengt. Hij heeft tijd nodig en de druk is al heel groot.
Peter Noordhoek
Tom Baldwin – Keir Starmer. The biography. William Collins Books, 2024. ISBN 978-0-00-866102-1
