Ik ben vreselijk bevooroordeeld en puur geïrriteerd. Deelnemers aan mijn trainingen in Oost-Europa hebben op het Maidanplein gestaan en daar echt hun leven gewaagd. Ze laten nog echte moed zien, in tegenstelling tot. Ja, ik weet - weet het echt - dat Oekraïne een vreselijk moeilijk en vaak corrupt land is, maar dat is geen reden om ze in de steek te laten. Ik vind de argumenten van veel neezeggers ronduit laf. Dus ik wil, ik ga ‘JA’ stemmen en zal zeker mijn beurt in het stemhokje niet voorbij laten gaan. Maar mijn irritatie gaat verder. En door wat kleine mediaberichten krijgen die vastere vorm. Het wordt waarschijnlijk een van die blogs waarvan je later zegt ‘jongetje, jongetje toch, maak je niet zo druk’, maar soms moet het er gewoon uit.

Er zijn er meer van dan ooit: e-mails die er uit zien als echt, maar je in werkelijkheid verlokken tot iets wat jou en je gegevens in handen speelt van criminelen. Er wordt veel tegen gewaarschuwd, maar de mails zien er steeds ‘echter’ uit en er zijn er nog meer dan genoeg die er in tuinen.
Ergens op een zolderkamer of smoezelig kantoortje zitten schaduwachtige figuren die dit uitdenken: een manier om het systeem te tillen. Ze spelen een psychologisch spel: doe je voor als een instituut door de symbolen, kleuren en huisstijl van zo’n instituut te imiteren. Gebruik de taal van het instituut en wek de indruk te goeder trouw te zijn. Ga het slachtoffer vervolgens verleiden tot een actie die, als ze het zouden hebben doorzien, nooit hadden genomen. Bingo.

Als ik in maart de oproepkaart voor het referendum binnenkrijg, zal ik het net zo zorgvuldig bekijken als een email die ik van phising verdenk. Is dit echt een oproep van de overheid voor een referendum of wordt ik hier door een schemerige omroep gebruikt voor iets anders?

Terwijl ik dan met de stemkaart in mijn hand sta te draaien, gaat er nog iets door mijn hoofd wat nog verder gaat dan phising. 95% van de kwaadaardige software komt uit Rusland en die kennis zorgt voor een bruggetje voor de volgende associatie. Dan kom je uit bij wat iemand als Roland Freudenstein de ‘Game of Trolls’ noemt. Het is een spel dat al jaren volop in de Baltische staten wordt gespeeld: Estland, Letland en Litouwen. Dat zijn staten waarvoor, mede met behoorlijke Russiche minderheden, de ‘Game of Trolls’ een bijna dagelijkse werkelijkheid is. Waarin het verder gaat dan de gebruikelijke digitale desinformatie, is dat het ongenoegen van groepen mensen – niet in het minst natuurlijk dat van de Russische minderheden – wordt geëxploiteerd. Opeens komt er dan een politieke partij bij met een zwaar destructieve agenda, worden demonstraties gehouden, komt het tot rellen met meer disinformatie en wordt het nieuws gehaald met steeds extremere uitspraken. Als u denkt dat dit al in Nederland gebeurt, dan heeft u in zekere mate gelijk, maar het is vele malen erger in de landen die aan Rusland grenzen. Het komt er op neer dat alles wordt gedaan om de kernwaarde van democratie onderuit te halen via diezelfde weg van democratie.

Doen alleen de Russen hieraan? Zeker niet. Evenmin zal ik alles tot samenzwering verklaren. Domheid is doorgaans een betere verklaring van ongein. Tegelijk komt er wel degelijk digitale agressie vanuit Rusland en op grote, grote schaal.

Nu naar het referendum van 6 april. Zeker zal ik die stemkaart als echt beschouwen. Denk ik dat Roos en Baudet Russische spionnen zijn? Nee, ik moet aannemen dat ze het eerder uit een oprecht gebrek aan stijl doen dan iets anders. Dubbele agenda’s hebben de personen genoeg, maar ook daar is geen wet tegen. Maar alles rond het referendum heeft de geur van trolling, van burgers die gebruikt worden in een groter spel.

Veel commentatoren spreken met een omfloerste mond hun bezwaren tegen het referendum uit omdat we het ‘ten slotte’ over een democratisch recht zouden hebben. Daar moet de democratie toch tegen kunnen? Ik ben gevoelig voor dat argument, maar aan alles zit een grens en dat het tijd is dat we een meer robuuste benadering van democratie zouden moeten hebben: misbruik wordt bestraft. Een referendum moet gaan waar het over gaat, dat is de minste eis die je er aan kunt stellen. Als de indieners zonder gêne zeggen dat het ze bovenal gaat om het onderuit schoffelen van de Europese Unie (of welk ander doel dan ook), dan wel opvallend bezig zijn met het dienen van commerciële of eigen politieke doeleinden (Roos die op het congres van de VNL spreekt), dan zou dat reden moeten zijn om het doorgaan van het referendum aan de orde te stellen. Een referendum is een machtsmiddel. Macht moet worden ingezet voor het doel waarvoor het wordt gebruikt. Misbruik moet worden voorkomen, zoals spam in de filter terecht moet komen.
Peter Noordhoek

Tevens verschenen in Opiniestukken 29 februari 2016.