Afgelopen woensdag heb ik gestemd. Veel gestemd. Tweemaal Provinciale Staten, tweemaal Waterschappen en dat tweemaal, voor zowel namens mijn vrouw als mijzelf. Indirect dus ook twee stemmen voor de Eerste Kamer. En aan het einde van de middag mocht ik nog een keer stemmen: als lid van de CDA-delegatie die in EVP-verband over de positie van Fidesz van Orban moest beslissen. Allemaal individuele stemmen, met zeker bij de laatste stemming het gevoel dat jouw stem er toe doet. En dan ga je als een haas terug van Brussel naar Nederland, pakt de auto naar Den Haag en kom je laat een uitslagenavond binnen en dan realiseer je je dat jouw stemmen van de ochtend er slechts een paar uit miljoenen is. En dat tot een uitslag leidt die jij niet wil. Hoe dat te duiden? Voor mijn partij, het CDA, is er sprake van een verwachte nederlaag. Het beeld daarachter is diffuus, met een mix van uitkomsten die ergens tussen ‘bar slecht’ en ‘valt mee’ uitkomen. Dit is dan toch mijn eerste duiding, waarbij ik graag eerst stil wil staan bij iemand die in relatieve stilte heel veel voor het CDA, Nederland en Europa heeft gedaan.

Andriessen heen

Frans Andriessen is overleden. Een voetnoot bij een woeste week, maar toch wel het beste om als eerste bij stil te staan. Hij is nu onderdeel van de statistiek geworden van overleden leden. Maar hij blijft ook wat het CDA groot maakt: een partij die bestuurders voortbrengt vol stille kracht. Hij was zowel pragmatisch als principieel, betrokken als trouw. Frans zou altijd loyaal blijven aan het CDA. Ook ver nadat hij zichzelf uit de politiek had gehaald door zijn ontslagbrief te schrijven, bleef hij op CDA-bijeenkomsten komen en zijn mening naar beste weten geven, daarbij een schat aan Europese ervaring meenemend. En achteraf had hij steeds gelijk. Dat hij het niet daadwerkelijk kreeg had met zijn houding te maken: superdeskundig, soms belerend, maar ook bescheiden en droog, zeker voor een katholiek. En nu is hij dus een statistiek geworden in het drama van zowel KVP als CDA; weer een lid minder door overlijden. Wie gaat hem vervangen? Wat moeten zijn opvolgers doen in een situatie als waar we nu voor staan? Een paar overwegingen.

Eerste analyse verkiezingen

Het CDA is niet zover teruggevallen als op basis van de peilingen gedacht. Hoewel Maurice de Hond als beste de totaaluitslag heeft voorspeld, was hij juist degene die dacht dat de hoge opkomst ten nadele van het CDA zou gaan. Intern werd vermoed dat FvD het meest zou profiteren van de Tv-debatten en de aanslag in Utrecht, met het CDA als grootste slachtoffer. Dat het niet zo is uitgepakt is m.i. weer de verdienste van enkele sterke regio’s en de vele persoonlijke campagnes. Complimenten aan alle harde werkers. De basis wordt smaller, maar is nog wel sterk. Anders gezegd: lokaal redt wat landelijk niet lukt. Ondertussen wordt de positie in de gebieden die we uiteindelijk nodig hebben voor groei moeilijker toegankelijk: middelgrote en grote steden en verstedelijkte gebieden, daar waar we de diversiteit moeten vinden die een volkspartij hoort te onderscheiden van andere partijen.

Oh, oh, die boodschap

Onze grote verhalen slaan niet aan, de kleine wel.

Voor grote verhalen moet er slagkracht zijn, voor het kleinere contact. De menselijke maat zit in het laatste en heeft bijvoorbeeld via het ‘goede morgen’ wellicht gewerkt op lokaal niveau. Met alle scepsis over provincie en waterschappen; voor onze partij mag duidelijk zijn dat veel van onze kandidaten gewonnen hebben door persoon per persoon, verhaal per verhaal, het campagnewerk te doen. De kleine verhalen kloppen.

Het gehoopte grote verhaal, gemotiveerd vanuit de op zich terechte zorg voor de bezorgde burger, bleef veel te droog voor de ‘Veenbrand’ waar Kim Putters het over heeft. Het vertaalde zich in een eenzijdig ‘rechtse’ boodschap over een veel te lange periode (van Verhagen tot nu). Wat het ons in 2017 misschien heeft opgeleverd, was nu zeker weg, behalve in Limburg, waar een eigen koers werd uitgezet.

De draai en de dralers

Heeft de draai op punten als kinderpardon en klimaatbeleid geholpen voor een beter resultaat bij de kiezers? Nee, natuurlijk niet. Eén zwaluw maakt nog geen zomer en de draai op het punt van het kinderpardon is too little, too late geweest. De zwenking van de coalitie ten aanzien van het klimaatakkoord stond haaks op de waarschuwende toon van Buma en de provinciale lijsttrekkers. Onze positie is veel te weinig verklaard vanuit een authentieke keuze voor rentmeesterschap. Pragmatisme verdronk de principiële keuze. Ondertussen zal het verleidelijk zijn de nederlaag te wijten aan een groep domme linkse mensen in de achterban. Nu is er door een aantal groepen inderdaad hard en continue gedramd, maar daar stond een onvermogen van de partijleiding tegenover om iets met de signalen te doen. Zozeer, dat ook de bruggenbouwers in de partij (laat ik voor mijzelf spreken) op een gegeven moment niet anders dan consequent op de inhoud konden zijn en de kritische leden steunen. Daar stond vanuit diezelfde partijleiding geen effectief en daadkrachtig verhaal naast, gevangen als de fractie zich voelde in het coalitieakkoord. Het gevolg: een te lang dralen en te laat tot een doorbraak gebrachte beleidskeuzes.

De doorbraak en de doeners

De opgave is nu om van de draai een echte doorbraak te maken naar een nieuwe middenkoers met bijpassende energie.

En helaas, over die nieuwe koers kan zorg zijn. Als we deze coalitie voort willen zetten in een situatie met een minderheid in de Eerste Kamer en meerderheden die in de praktijk vooral op links gezocht moeten worden, dan verwacht ik op dit moment weinig anders van de huidige fractie dan een remmende rol. De natuurlijk houding van Buma versterkt dit. Dan definiëren we ons dus al snel door een negatieve rol, onderbroken door incidentele ‘draaien’, daar waar het de achterban echt te ver gaat. Terwijl de partij en WI werken aan een nieuwe koers, is wat van de fractie gevraagd wordt juist een activistische rol: initiërend, activerend, voortrekkend en flexibel. Erg gericht op concrete dingen en initiatieven (daar hebben we wel degelijk de fractie voor), maar daarnaast met hoopgevende toon; tegen de kramp, tegen de angst.

Een klassiek voorbeeld van het tegenovergestelde, is wat er gebeurde met de congresresolutie die de relatie met Fidesz aan de orde stelde. Mede door de overreactie van Fidesz, werd dat het begin van een beweging die binnen de grootste Europese politieke partijfamilie, de EVP, heeft geleid tot een schorsing van Fidesz en, hoe hij het ook draait, een forse nederlaag van Orban. Zijn houding van bluf werd doorgeprikt. Dat hebben wij als CDA in gang gezet, niemand anders. Maar in plaats van die daadkracht te laten zien en de voortrekkersrol te vieren, hebben we moeten meemaken dat alle berichtgeving over ons initiatief en het succes ervan intern werd weggemoffeld. Waarom? Kort samengevat: angst. Als altijd, een slechte raadgever. Het CDA is de doener, niet de VVD.

De vastgedraaide draaier

En geen misverstand: de grootste electorale concurrent is de VVD en niet Forum of PVV. Een concurrent die het alleen maar moeilijker gaat krijgen. De echte grote draaier is deze keer Rutte met het klimaatakkoord geweest. Een opvallende wending naar links die als briljant werd gekenschetst door Tom-Jan Meeus en andere duiders. Wellicht is het ook precies de draai die een aankomend minderheidskabinet nodig heeft om te kunnen overleven en voor de VVD om de wending van het CDA richting het midden af te snijden, maar richting landelijke verkiezingen lijkt mij deze beweging een draai teveel voor de VVD. Mij lijkt het voor de VVD onvermijdelijk om ‘het gat op rechts’ weer te willen dichten. Het CDA moet dan niet achter deze vastgedraaide draaier aangaan en gewoon doen waar ze voor is opgericht door Frans Andriessen en anderen: het midden vullen met praktische politiek en een principiële houding.

Peter Noordhoek