Hoe reageren we op nieuws? Er is goed nieuws, fantastisch nieuws zelfs, maar ook wordt een gewelddadige revolutie aangekondigd. Wat moeten we daarmee. Een bespiegeling over het vluchtdier in ons, gevolgd door een politieke prognose voor ons Nederland.

Het gaat goed met de wereld
2015 is, volgens de cijfers het beste jaar in de geschiedenis geweest voor de gemiddelde mens*. Het aantal mensen dat in grote armoede leeft, is verder gedaald: van 19% naar 11% tussen 1990 nu en de trend is verder dalend. Ebola is praktisch verdwijnen, kindersterfte praktisch gehalveerd. Het aantal doden dat door geweld om het leven komt is, ondanks alles, verder gedaald. Het aantal daarvan dat door terrorisme om het leven komt is verwaarloosbaar klein: 0,0008%. Bent u verkouden? Dat is pas gevaarlijk.

Het gaat goed met Nederland. Op de rijkeren na gaat iedereen die werkt er in koopkracht op vooruit. De veiligheid is volgens bijna alle statistieken verder verbeterd. Wilders krijgt virtueel veel stemmen, maar ondertussen staan vrijwilligers in de rij om te helpen bij de opvang van vluchtelingen.

Wow. En toch: geloof ik het? Daar staat dit tegenover:

De revolutie breekt uit
Arnold Karskens, oorlogsverslaggever en schrijver, kondigt in het NRC van 8 januari jl. het volgende aan: “In mei breekt hier de revolutie uit.” In Europa – ook in Nederland - heerst economische vrede en gebrek aan leiderschap. Een hechte rechtse club staat klaar om de leiding te nemen. Een incident kan de zaak aan het rollen brengen. Bij gunstige weeromstandigheden (doorgaans mei) kan dat de start vormen voor massale vormen van geweld en opstand.

Wie of wat ga ik geloven? De harde cijfers, verzameld door vele wetenschappers en geborgd door de solide reputaties van onafhankelijke instituten, of de voorspelling van een enkele dolgedraaide journalist die teveel oorlog heeft gezien? Geen twijfel: het vluchtdier in mij is het eens met Karskens.

Wordt het een nieuw Keulen dat de zaak zal laten ontploffen? Of de reactie erop? Tuig dat doden laat vallen in opvangcentra. Wordt het eindelijk die terroristisch aanslag op Den haag waardoor alles ontploft (eindelijk, ja; we verwachten deze al zeker 8 jaar). Of worden het, net als in 2013, opnieuw de Zweedse voorsteden waar de auto’s in brand gaan?

De ogen van het vluchtdier
Alles kan, maar tegelijk kan ik – en ik weet niet hoe het de lezer vergaat – net zo min iets aan met het revolutieverhaal als met het mooie cijfers verhaal. DIT IS WEL NEDERLAND, JA. Land van kleine marges. Zelfs Europa is deze jaren welbeschouwd meer op weg richting een rustoord dan een plaats waar revoluties worden gemaakt. Hoe goed zijn de ogen van het vluchtdier in mij eigenlijk? Blijven die kijken?

Weet u, beste lezer, ik zou normaal niet zo bang zijn voor de huidge ontwikkelingen. We hebben het zwaarder gehad. Er zijn heel wat heftiger momenten in de tijd geweest. Ook na de Tweede Wereldoorlog; ik denk aan de zestiger en zeventiger jaren. Niets van wat ik nu zie en hoor lijkt me vanuit dat perspectief onoverkomenlijk. In die zin heeft Merkel gewoon gelijk: ‘Wir schaffen das.’ Wat ik mis is simpel aanpassingsvermogen, een wat verdere blik op de toekomst en de ruimte om niet direct op het nieuws te hoeven reageren. Dat is niet niets, dat is heel ernstig. Het vluchtdier in mij is daarom angstig. Ik voel hoe mijn lichaam zich klaarmaakt voor vlucht. Maar waar naartoe? De vraag maakt mij nog angstiger. Maar ik ben niet voor niets van vluchtdier mens geworden. Ik heb hersens, moet ze gebruiken. Dan voel ik mijn bloed een andere kant op stromen, niet in het minst naar mijn ogen toe. Ik moet blijven kijken. En adem blijven halen.

- o - o - o - o -o - o - o - o - o - o - o - o -

Tot zover mijn blog voor deze week. Maar voor wie beter wil pakken wat ik bedoel, neem ik de lezer hieronder mee in een historische analogie. Veel voortgezet leesplezier.

Over boven- en onderdruk in de Nederlandse politiek

Spelen met druk
Ik moest dit weekend aan een 100-jarige oud-premier denken. Kleine man, frisse ogen, nietszeggende naam: De Jong. Ik kan niet op zijn voornaam komen. Oh ja, Piet. Hoe dan ook, niet iemand om Piet tegen te zeggen. Voor hem had ‘Mooie Barend’, premier Biesheuvel, zijn grote belofte allerminst ingevuld. Uit arremoede kreeg staatssecretaris De Jong in 1976 het premierschap. "Majesteit, zo ziet u maar hoe een mens aan lager wal kan raken," tegen koningin Juliana, zei de duikbootkapitein bij zijn beëdiging. Niemand vond hem opgewassen tegen zijn functie. Maatschappelijk stonden er stormwinden. Ze kwamen vooral van links en van de jongeren. Politiek was het een puinhoop. Volgens velen was de democratie op haar einde. In Parijs zou echt de revolutie uitbreken. Rusland viel Tsjecho-Slowakije binnen. In Nederland stormt het, ook in Den Haag. In het Midden-Oosten breekt ook oorlog uit. Later zal naar de oliekraan worden gekeken. Met de komst van nieuwlichter D66 en het uiteenvallen van de partij van boer Koekkoek, waren er al 15 partijen in de Kamer. Het CDA was er nog niet en de voorlopers ervan hadden het meer dan zwaar. De PvdA ging een SP-koers varen waardoor ze niet meer voor regeren in aanmerking leken te komen. En toch wist De jong vier jaar lang de ene heikele kwestie na de andere op te lossen en de vier jaar door te komen.

Een onderzeebootkapitein weet van boven- en onderdruk. Door daar mee te spelen en slim de motor te gebruiken, kan je tijdig onder en boven komen en tegelijk aan de koers blijven. Het is iets dat de buitenwacht niet ziet of als zodanig herkent. Net zo min als herkent wordt hoe goed hij de menselijkheid en rechtvaardigheid in het oog hield bij het terrorisme van toen. Hoe dan ook; De Jong mocht niet doorgaan; hij werd niet als daadkrachtig genoeg gezien. Iemand anders werd de verkiezingen ingestuurd en verloor even zo goed dik. Den Uyl werd premier en even kraaide de revolutie victorie en werd Nederland links. Maar Den Uyl was geen duikbootkapiteit. Te lang ging hij mee met het steeds verder opvoeren van de veranderdruk. Uiteindelijk plofte er een ventiel en de duikboot scheurde. Van Agt en het nieuw opgerichte CDA raapte de stukken op.

Varen en laveren
Weinigen hadden verwacht dat het kabinet Rutte II de rit uit gaat zitten, maar het lijkt er op dat het gaat gebeuren. De maatschappelijk wind komt nu van rechts en gaat uit van de ouderen. Politiek is het een puinhoop, de democratie lijkt op haar einde, al zal je dat niet van D66 horen. In Parijs breekt de terreur uit. Ruslan heeft al de Krim geannexeerd. Het Midden-Oosten brandt. In Den Haag zitten er 16 partijen in de Tweede Kamer. De Eerste kamer vormt een rond schaakbord. En toch wordt er ontegenzeggelijk gepresteerd. Hoe kan dat? Het lijkt er op dat de omstandigheden voor een bijna perfect evenwichtige drukverdeling zorgden: tussen VVD en PvdA, tussen coalitie en oppositie. Niet ondanks, maar juist dankzij de hoge druk moeten compromissen gesloten worden en deals uitgevoerd.

Premier Rutte is geen duikbootkapiteit. Hij is er te lang voor. Hij is in ieder geval een stuk langer dan De Jong. Hij heeft eerder de lengte van oud-minister van Buitenlandse Zaken Luns. ‘Even de periscoop verlagen’, zei De Jong toen hij na Luns in de microfoon moest spreken. Rutte heeft veel minder dan De Jong een gevoel voor rechtvaardigheid en koers houden. Hij vaart vooral op de motor en is vaardig met het roer. Zijn vermogen tot snel varen en laveren is groot. Maar eerlijk is eerlijk, het is knap wat hij tot nu toe heeft gedaan. Maar nu, wat nu?

Abandon ship
Op dit moment heeft hij zijn handen vol aan het Europees voorzitterschap en vooral het vluchtelingendrama daarbinnen. De druk op hem is onmiskenbaar groot. De vraag: hoe groot is de druk, zowel binnen zijn kabinet als er omheen? Met de belangrijkste daden gedaan, lijkt het me dat er een situatie van onderdruk ontstaat binnen het kabinet, terwijl die er buiten, ondanks de goede ontwikkeling van de economie niet afneemt. Als het kabinet een duikboot was, zou die bijna recht omhoog gaan – om dan uit het water te schieten en met een klap terug op het water te vallen: ‘abandon ship’; zo zou het nu moeten zijn.

Alleen het kan nu niet. De peilingen en de positie van de Eerste kamer houden het schip als het ware onder water. En dat zou best zo kunnen blijven tot maart 2017. Maar als het dan naar bovenkomt, is het wel goed kapot en kan niet snel gerepareerd worden.

Gebrek aan druk
Wat dan? Normaal gesproken wordt er dan een nieuw schip gebouwd. Den Uyl deed dat dus in 1973. Niet zonder moeite, maar het gebeurde wel. Zolang de PVV uitgesloten blijft en de verhoudingen in de Eerste Kamer zijn zoals ze nu zijn, kan er feitelijk niet veel veranderen aan de krachtsverhoudingen tussen de partijen. Stilstand dus, met een gebrek aan druk binnen en tussen de beoogde coailitiepartners, totdat een soort tussenkabinet wordt geformeerd. Dat zou best opnieuw onder leiding van Rutte kunnen komen te staan. Wie anders? Maar ergens, waarschijnlijk tussen de PS/Eerste Kamer verkiezingen van maart en de Europese verkiezingen van juni 2019 zal dit kabinet sneuvelen. En pas dan wordt het werkelijk interessant. Mijn analyse is in ieder geval dat de liberale middenpartijen, zowel VVD als D66, tegen die tijd helemaal leeggeknepen zijn. De tijdgeest heeft ze ingehaald. In een veranderde wereld wordt dan een ander zeewaardig vaartuig opgetuigd.

Wie zal het zeggen? Deze tijd heet disruptief te zijn en is misschien wel revolutionair. Maar als soms doen mijn anti-revolutionaire wortels zich nog wel eens voelen en denk ik dat we niet moeten onderschatten wat temidden al woelingen weer hetzelfde wordt.

Peter Noordhoek

* Charles Kenny, 2015: The Best Year in History fort he Average human Being. The Atlantic, December 18, 2015.