Het CDA is opnieuw afgestraft door kiezers. Wat staat de partij, die nog steeds vol is van het belang van christendemocratisch gedachtegoed, te doen? Dat heeft alles te maken met verantwoordelijk nemen, maar het moet ook bijdragen aan gemeenschapsvorming.
Het christendemocratisch denken komt vaak neer op ‘verantwoordelijkheid nemen’. We spreken over betrokkenheid bij elkaar, wat we vertalen als verantwoordelijkheid voelen voor het grotere geheel. Het is een persoonlijke verantwoordelijkheid die erop is gericht de gehele gemeenschap sterker te maken, anders dan een individuele keuze voor een persoonlijke ambitie. Het is een vorm van solidair zijn; samen op pad gaan. Steeds is ‘verantwoordelijkheid nemen’ een randvoorwaarde voor gemeenschapsvorming, maar die mag niet los staan van het doel van de samenwerking: het realiseren van je verkiezingsprogramma, opgesteld vanuit de beginselen. Verantwoordelijkheid nemen moet ook daadwerkelijk aan gemeenschapsvorming bijdragen. Kabinetsdeelname is daarin een middel en geen doel.
De oorzaak van de nieuwe nederlaag voor het CDA ligt aan een lange formatie waarbij op beslissende momenten niet genoeg is opgelet bij het stikstofbeleid. Niet dat dit beleid direct in strijd is met de beginselen – je kunt zelfs zeggen dat ze bij uitstek voortvloeien uit het rentmeestersbeginsel – maar we konden toen al weten dat dit op weerstand kon rekenen. De trieste ironie is dat met de landbouwvisie van Kamerlid Derk Boswijk het CDA vanaf juni 2021 een koers heeft gevoerd waarin het halen van de stikstofdoelen werd gecombineerd met een lijn gericht op draagvlak en consequenties. Later heeft de partijleiding die koers ondersteund door te stellen dat het behalen van de stikstofdoelen in 2030 ‘niet heilig’ is. De rest van coalitie heeft het CDA daarin echter niet gevolgd en had Remkes nodig om tot eenzelfde conclusie te komen. En nog stokt het. Wat een trieste coalitie.
Het CDA zal naar buiten toe een besluit moeten nemen over coalitievoering
Maar coalities gaan niet naar de stembus, partijen wel. We zitten nu in een situatie dat we wantrouwen oogsten van zowel degenen die denken in termen van rentmeesterschap als van degenen die denken dat de partij niet bijdraagt aan een rechtvaardige samenleving. En dat terwijl we juist de partij zijn die tegenstellingen moet overbruggen. De lijn van Boswijk is zo’n lijn, maar hoeveel kans krijgt deze om te worden gehoord? De pragmatiek van Rutte om steeds tot een nieuw kabinet te komen is bewonderenswaardig, maar werkt nu tegen onze beginselpolitiek. Het ‘verantwoordelijkheid nemen’ werkt dan tegen onze beginselen en ondergraaft de gemeenschapsvorming.
In zijn reactie op de verkiezingen stelde René Cuperus in NRC dat dit ons ‘Brexit-moment’ is. Hij heeft een punt. BBB staat voor een breed gevoel van ongenoegen over Den Haag en Brussel. Het CDA heeft daarin de grootste klap opgevangen. De vraag is of we ‘meeveren’ of iets doen dat past bij de ernst van de situatie. Oud-premier David Camerons ‘remain’-campagne waarin hij de Britten oproept lid van de EU te blijven mislukte omdat deze te economisch van aard was, te rationeel. Er werd niets opgeofferd, alleen maar ontraden op basis van cijfers. Voor het CDA betekent dat niet uitsluitend het oordeel baseren op berekeningen en metingen maar nieuwe verdienmodellen stimuleren en toekomstperspectief bieden voor jonge boeren met ruimte voor vakmanschap. Niet alleen Boswijk heeft empathie te tonen, wij allemaal.
Ook bij de stikstofdiscussie lijkt het erop dat we door de achterban in de regio’s gevraagd worden om dingen te doen die niet realistisch zijn vanuit wat onze planeet en internationale afspraken van ons vragen. We moeten benoemen dat wij blijven doen wat nodig is om goede rentmeesters te zijn, maar ook zorgen dat we de weg ernaartoe beter afleggen. In naam van een rechtvaardige samenleving.
Ondertussen moeten we (op de achtergrond) blijven werken aan het formuleren van een overtuigend antwoord op de vraag: waar staat de christendemocratie in deze tijd voor? Aan de emotionele impact van deze kiezersuitslag hoeft niet te worden getwijfeld. Het CDA zal naar buiten toe een besluit moeten nemen over coalitiedeelname, beleid ontwikkelen dat past bij de ernst van de situatie en het grotere verhaal van verlies en verdriet vertellen vanuit onze beginselen. Er is een dramatisch gebaar nodig en er zijn niet veel opties meer. Laat het in ieder geval niet aan de andere partijen over om conclusies te trekken. Als CDA zijn zij wij na 15 maart nu aan zet.
