In mijn blog-chain vandaag iets over ‘blockchain’. Tijdens de dag van de Ambtenaar 2.0 mocht ik een werksessie verzorgen over dit thema. Hoe leg je iets uit zodat je het zelf ook meer begrijpt? Hoe doe je dat zo dat je tegelijk laat zien welke stevige keuzes onder het thema zitten, zeker vanuit een publiek perspectief?

Een afwijkende afspraak

Ik heb iedereen gevraagd hun horloge of telefoon 15 minuten terug te zetten. Immers, wat doe je als je gevraagd wordt om een sessie over ‘blockchain’ te houden en je hebt maar 45 minuten de tijd – dan kom je toch tijd tekort? Dan vraag je om wat extra tijd. Ja toch? Niemand maakte aanstalten. Ik vroeg of er soms iemand van de Tijdpolitie bij zat, maar dat was niet zo. Ik vroeg of ze een wet kenden die hen verbood de klok terug te zetten. Het antwoord was nee, maar nog kwam niermand in beweging.

Interessant. Er hoeft geen overheid aan te pas te komen om de groep gedisciplineerd binnen het systeem van tijdmeting te houden zoals we dat kennen. Tijd zelf is een natuurkundig fenomeen, maar de wijze waarop we die noteren en er mee omgaan is veranderbaar. Toch? Toch niet.

Een autonoom grootboeksysteem, zoiets

In meerdere opzichten raak je hiermee aan een wezenskenmerk van ‘blockchain’. Er is geen centraal gezag nodig of intermediair (‘trusted third party’) er is geen toezicht of handhaving nodig. Een klok is niet veel meer dan een opeenvolgende onveranderbare lijst van tijden, waarvan het eigendom berust bij iedereen en niemand (‘distributed ledger’), maar het werkt en het werkt wereldwijd. Mijn poging om even een klein minisysteempje op te zetten, faalt.

Nu moet je altijd oppassen met metaforen, maar blockchain heeft dus veel te maken met de hierboven genoemde kenmerken. In de vorm van een definitie: bij blockchain is er sprake van een autonoom grootboeksysteem, leidend tot ‘bewijs van eigenaarschap’, waarbij software-algoritmes transacties betrouwbaar en anoniem vastleggen.

Eigenaarschap

Het sleutelwoord is hier ‘eigenaarschap’. Dat eigenaarschap kan van alles zijn. We kennen het als het eigenaarschap van een bitcoin, maar in principe kan het alles zijn dat zich digitaal laat. Via algoritmes kan je dit bewijs van eigenaarschap uit de software filteren (‘minen’) en dan heb je een bewijs dat in de principe betrouwbaarder is dan een bewijs van eigenaarschap van bijvoorbeeld een identiteitsbewijs van een overheid of een testament van een notaris. Voelt u hem? Iemand heeft gezegd: “Wat internet was voor informatie, gaat blockchain doen voor transacties". Als iemand die de eerste computer nog het kantoor binnen heeft gedragen, word ik niet zo snel heet of koud van een weer een aangekondigde ‘transitie’, maar toch: denk maar eens terug aan uw eigen bureau voor- en nadat het internet doorbrak: dat moet heel wat (woorden)boeken, tijdschriften en andere bronnen schelen. Doet u nu nog maar eens hetzelfde voor de transacties die u en uw (overheids)organisatie doen. De impact is in potentie groot, erg groot.

“Wat internet was voor informatie, gaat blockchain doen voor transacties"

Nuchter blijven

En toch blijft het zaak om nuchter te blijven, zeker als we werken voor de publieke zaak. Wat moet nu precies het advies zijn als we bijvoorbeeld worden gevraagd om de vraag te beantwoorden of we op bitcoins over moeten gaan, of we moeten gaan stemmen via blockchain, aan een pilot mee willen doen, of überhaupt moeten verklaren of blockchain een goede zaak is. Blockchain een goede zaak, zullen veel ambtenaren kunnen zeggen, ik kan het niet eens aan mijzelf uitleggen. Toch moet het. Dat kan met metaforen als hierboven, een video als hieronder, of via de paradoxen die hierna volgen.

Paradox 1: je kan geen fraude plegen met bitcoin / fraudeurs zijn dol op bitcoin

Bitcoin en blockchain worden nogal eens in één adem genoemd en dat is jammer. In feit is de ‘coin’, de munt – de bitcoin – maar één van de vele dingen die aan een ‘bit’ kunnen worden opgehangen zoals die ergens in de lijsten van een blockchain voorkomt. Inmiddels neemt het gebruik van bitcoins langzaam maar zeker toe, ook binnen overheden. In Zwitserland (!) is er een gemeente die betaling in bitcoins mogelijk maakt. Waarschijnlijk volgen er meer. Op zich is dat volstrekt veilig en fraudebestendig. Er is ooit in het nieuws wel een geval van bitcoinfraude gemeld, maar dat betrof de wijze waarop een soort bitcoinmarkt was georganiseerd, niet de blockchain zelf. Het minisysteempje werkte niet, het grotere geheel wel.

Maar er is inderdaad een andere kant. Er is geen ‘bank die als ‘trusted third party’ de betalingen bijhoudt, er is geen nationale bank die de betrouwbaarheid test. Nu heeft dat toezicht de laatste crisis ook niet kunnen voorkomen, maar toch. En het is logisch dat met de blockchain er nog veel meer ontslagen kunnen vallen dan bij de ING onlangs.

Zeg het maar. Gaat u als overheid over op bitcoins?

Paradox 2: voor een kiezer is niets veiliger dan stemmen via blockchain / niets is voor een overheid onzekerder dan stemmen via blockchain

De techniek voor stemmen via blockchain is al goed uitgedacht. Het is probleemloos om thuis al te stemmen en voor de deadline je stem nog een paar keer te wijzigen; de stem blijft toch altijd naspeurbaar aan jouw persoon gekoppeld. Maar wat moet de overheid maken van een systeem dat zich onzichtbaar voltrekt en niet te beïnvloeden valt? Het is niet waarschijnlijk dat potlodenland-Nederland er snel toe overgaat, laat staan het land van de gemiddelde dictator.

Paradox 3: Blockchain is ideaal voor digibeten / Digibeten snappen niets van blockchain

Een wereld zonder moeizame controles, zonder instanties of inspecties. Geen 10 keer een vergelijkbaar formulier invullen en steeds weer een nieuwe fout maken – alles duidelijk, herleidbaar, vindbaar, onveranderbaar. Fantastisch, zeker als je nerveus wordt van elke computer of instantie.

Tegelijk klinkt het wel eng, dat blockchain. En laten we wel zijn, ook veel hoger opgeleiden zijn eigenlijk digibeten. Eng om met iets mee te gaan dat ik zelf niet begrijpen. Misschien maar eerst een pilotje. Oh, kan dat niet bij blockchain? Moet het eigenlijk wereldwijd/ Dan maar liever helemaal niet.

Paradox 4: Blockchain leidt tot een betere en rechtvaardige samenleving / Blockchain ontmantelt overheid en rechtsstaat

Iets om over ne te denken en misschien wel de kern van de discussie over blockchain. Als een economie voor de helft of meer afhankelijk is van beleid en geld dat door de handen van de overheid gaat, dan kan blockchain niet om de overheid heen worden georganiseerd. Maar wat als het overstag gaat en blockchain breed wordt toegepast? Kijken we dan niet tegen een heel andere samenleving aan? Zijn we daar al aan toe?

Peter Noordhoek

=======

Meer informatie:

Het aantal activiteiten binnen de overheid rond blockchain neemt snel toe. Een uitleg van het fenomeen en een overzicht van de stand per september 2016 valt te lezen in de whitepaper Blockchain van Bas Kapteijn e.a., te downloaden via ICTU.

Deze tekst is mede gebaseerd op de Dag van de Overheid 2.0 2016. De sheets van de auteur en van de andere spreker over het thema, Paul Bessems, zijn te downloaden op de site van het initiatief.
=======

Vond u als lezer dit een informatieve blog? Of ten minste een blog die u aan het denken zet? Hoe dan ook, ik vond het weer erg leuk om met een groep over het thema aan de slag te gaan en wil dat best nog vaker in ander gezelschap herhalen. Deskundig in technologische zin ben ik niet, maar ik kan u wel minstens twee stappen verder helpen in de uitleg aan uw collega's. Mail maar: dpn@northedge.nl