De weg van Westminster naar het Olympisch stadion loopt via Hackney. Nou ja, niet helemaal, eerlijk gezegd. Als je wilt rij je zonder problemen om de wijk heen en dat zullen de meeste mensen tijdens de spelen ook wel doen. Zouden we tegen die tijd dan ook niet meer aan Hackney denken? Aan het Hackney van de Rellen van augustus 2011? In deze blog kijk ik terug naar een reis die we in 2009 naar dezelfde steden in Engeland hebben gemaakt die nu onderdeel van de rellen zijn geweest. Daarbij probeer ik iets te zeggen over de kans dat er meer ontwrichting zal volgen – het soort ontwrichting waar niemand omheen kan rijden.
Aan mijn blog is aan het einde de tekst van een mail toegevoegd van Peter Franklin, parliamentary assistent van Greg Clark, de nieuwe 'minister of cities'
Hackney is een goed voorbeeld van een Londense wijk waarin sprake is van een wankel evenwicht. En dat evenwicht ligt letterlijk aan scherven. Ik sluit me aan bij degenen die het veel te gemakkelijk vinden om excuses te zoeken voor het gedrag van het tuig door te verwijzen naar ‘sociale omstandigheden’. Om ethische en praktische motieven zal het rechtssysteem nu moeten doen wat ouders hebben laten liggen: een echte tik op de vingers uitdelen. Maar dat gezegd hebbend, is het ook duidelijk dat het rechtssysteem alleen niet genoeg is om deze vorm van anarchie te keren. We hebben lessen te trekken, en snel ook. Zoals Cameron zelf zegt: ‘criminals should be treated as criminals, but criminality always has a context’. Het is wat veel voor een blogje, maar hier wil ik mij toch richten op de vraag naar de wisselwerking tussen de economische en sociale context.
In mijn blog van vorige week (in verkorte vorm in het FD van zaterdag 13 augustus verschenen), voorspel ik een ‘W-vormige’ recessie. Dit vooral omdat ik verwacht dat de Amerikaanse bezuinigingen zich zullen vertalen in een reeks faillissementen van Amerikaanse Staten en steden. Faillissementen die zich weer zal vertalen in allerlei effecten op de inkomsten van private partijen in met name het kwetsbare middensegment. Dit schreef ik op met het oog op de te verwachten economische effecten. Na de rellen in Engeland zie ik nog een ander effect: sociale ontwrichting op grote schaal. Door verschillende mensen in mijn omgeving wordt dit al sinds het begin van de eerste crisis voorspeld (ze hebben echter niet voorspeld dat de ontwrichting zo bij de tijds zou zijn: plunderaars als nihilistische superconsumenten met een voorkeur voor HD-TV’s). Dat die sociale ontwrichting er tot nu toe niet van gekomen is kwam doordat de overheidsbestedingen tot nu toe buiten spel zijn gebleven. Voordat ik wat meer wil schrijven over de mechanismen daarachter, eerst nog even terug naar het Engeland van 2009, zoals geobserveerd door een groep van Gelderse wijkmanagers, met uw eigen blogger als reisgids.
Gelderland is een relatief rijke provincie. Toch kennen ook steden als Arnhem, Nijmegen en Ede hun weerbarstige wijken. De wijkmanagers uit deze middelgrote steden kwamen (en komen) regelmatig bij elkaar, gesteund door de provincie. Het werd een team, met een mix van beleidsmakers en ‘street wise’ doeners. Eén van hen kreeg het idee om samen een studiereis naar Engeland te maken, nadat hij dat 8 jaar eerder ook al eens had gedaan met ene Noordhoek. Zou die man nog leven? Jawel.
Gebruikmakend van een aantal Britse contacten, inclusief enkele grondleggers van de ‘Big Society’-gedachte, is daar een reis uit ontstaan. Deze ging langs de steden Liverpool, Wolverhampton, Birmingham en Londen: samen met Manchester de echte relsteden, maar dan andersom gedaan. Ik ga hier niet pretenderen dat we de rellen voorzien hebben, wel werd ons duidelijk dat de problematiek echt van een andere orde is dan in ons Nederland. Heb je in Nederland weleens een straat die dichtgetimmerd is in de afwachting van sloop, in Liverpool hebben we complete woonwijken gezien die waren dichtgetimmerd in afwachting van een mogelijke renovatie, ooit. Of andersom, bijvoorbeeld in het geval van Kings Cross in Londen en vooral de plek waar de Olympische spelen gaan komen, dan zie je daadkracht op een ongelofelijke schaal. Bovenin een bejaardentehuis – er was nog net plaats voor ons in de lift naast de trolleys van de bewoners - mochten we uitkijken op de bouwplaats van de spelen. Een ruimte zou groot als Amersfoort. Daarnaast keken we ook nog eens uit op het stadsvernieuwingsproject dat daar liep, het Thames Valley project; nog eens minstens tweemaal zo groot. Een van de armste voorsteden van Londen, Newham, werd totaal op de schop genomen. De problematiek van Newham was tot 2009 in ieder geval een stuk ruiger dan die van Hackney, maar tijdens de rellen heb ik er veel minder van gehoord.
Een andere schaal dus, maar toch lang niet het meest indrukwekkende wat we hebben gezien. Dat is vooral te vinden op de menselijke schaal. De extremen zijn groter, zowel in het negatieve als het positieve. In het negatieve viel vooral Wolverhampton op. We werden daar ontvangen door een gemeentemensen die op een geweldige manier van heel weinig heel veel wisten te maken, maar het was ook toen al duidelijk hoe groot de problemen in die middelgrote stad zijn. Mij staat een film bij de een paar jongeren zelf hadden gemaakt over de botsing tussen twee ‘postcode gangs’. Neem dat letterlijk: gangleden tatoeëren hun postcode in hun nek en dat wordt de basis voor een oorlog tussen postcodes, met drugs als inzet. De dreiging die daarvan uitgaat, kan je direct koppelen aan de geweldsexplosies van de afgelopen week (en de tijd ervoor: volg de Britse kranten en je weet hoe geweldig de samenleving daar kan zijn.) Hoe dreigend het kan zijn wordt door Simon Marcus zo verwoord:
‘I asked a student if it was an option to apologise or grovel to a knife gang, say sorry for looking at them, give them your money and just walk away? I hasten to add that when I was at school I avoided a few punches using this technique. He said now they would just stab you anyway for being a pussy.’
Niemand ontsnapt. Of toch. Tijdens de reis was iedereen in ieder geval zeer gretig om hun kunnen aan ons te laten zien – want naar Nederland wilden ze allemaal wel gaan. Daar doorheen kijkend, zagen we gelukkig ook krachtige voorbeelden van hoe het anders kan. Zo was er het prachtige voorbeeld van een school in een rotwijk in Liverpool die op alle maatstaven slecht scoorde en dat helemaal wist om te draaien door zelf een nieuw deel van de wijk te gaan adopteren. De school had heel bewust iemand in de functie van dwarsdenker benoemd. Wat hij bedacht, was het adopteren van een groot stuk braakliggende grond tegenover de school door die school. Op dat stuk grond zou een nieuwe woonwijk verrijzen, deels bestemd voor de vroegere bewoners van dat stukje wijk. De leerlingen hielpen eerst met het ontwerpen van de wijk. Leerlingen gingen de geschiedenis van de wijk onderzoeken en gebruikten dat weer bij de verdere vormgeving van de wijk en de modelwoningen. Enzovoort. Aan het eind ligt er dan een nieuwe wijk die geen last heeft van graffiti en de prestaties van de school zijn in hun geheel sterk omhoog gegaan. En waren er meer prachtige voorbeelden: de inwoners van een wijk in Birmingham die prostituees en pooiers er uit had gestuurd en zelf het opknappen van de wijk ter hand had genomen. Het buurthuis met bijzondere projecten. Allemaal voorbeelden waar een elan van uit ging waar we op die reis in ieder geval veel van opstaken.
Er zijn vele overeenkomsten tussen het Nederlandse en Britse lokaal bestuur. Vergelijkend onderzoek laat zien dat beide landen meer bij elkaar horen dan andere Europese landen. Het zijn in ieder geval landen met een sterke centrale overheid en de bereidheid op beleidsniveau om snel tot vernieuwing over te gaan. Daarna moet je oppassen, want verschillen zijn er ook en die komen om de hoek kijken als je het net niet verwacht. Over de verschillen in schaal heb ik het al gehad. Mijn beeld is ook dat de hele cultuur van Engeland in vergelijking met ons een stuk harder is. Ongelijkheid is normaal. Voor het gezellige beeld van ‘midsummer murders’ moet je toch echt op het platteland zijn – en dan nog. Maar relevanter voor nu is het verschil in de wijze waarop in Engeland is omgegaan met de financiering van projecten in achterstandswijken. De mate waarin lokale overheden afhankelijk zijn gemaakt van centraal en vooral ook politiek aangestuurde projectpotten is nog een dimensie erger dan bij ons. Deze piramidale pottenstructuur begon voor Labour zelf al een probleem te worden, reden voor veel half gelukte pogingen tot prestatiesturing. Met het ineenstorten van de economie en de regeringswisseling is die hele piramide gaan schuiven. Echt in elkaar gestort is die nog niet, maar iedereen weet dat dit gaat gebeuren en geeft elkaar de schuld; een soort beleidsmatige rellen die aan de echte rellen vooraf gaan. Als ik terugdenk aan onze reis, dan hebben we gezien dat er goede dingen werden gedaan op een schaal die wij in Nederland niet konden halen, maar tegelijk voelden we toen ook al aan hoe broos het allemaal was. Als klein, maar typerend moment zie ik nog voor me hoe we als een brave colonne naar weer een nieuw buurthuis werden geleid, en ons ondertussen een ‘hoodie’ met een vechthond aan de lijn onze groep passeerde. Vanonder zijn capuchon keek hij ons grimmig aan. Het laagje beschaving dat het allemaal nog net bij elkaar hield, was al aan het scheuren.
Hoer ernstig ook, de britse rellen zijn uiteindelijk beheersbaar. De Engelse herfst zal er met haar regen voor zorgen dat de hoodies zo voor praktischer doeleinden worden gebruikt. Na een false start geeft de regering de indruk nu echt wakker te zijn. Sterker nog; ik ben best onder de indruk van de wijze waarop er publiek op de rellen is gereageerd. Dat loopt van spontane bezemacties tot en met de artikelen in nota bene de conservatieve pers waarin ook de rijken een veeg uit de pan krijgen voor onverantwoord gedrag. Bezorgder ben ik over de vraag wat er in de Verenigde Staten gaat gebeuren. Aan het begin van mijn blog sprak ik mijn zorg uit dat er in de VS een recessie aankomt die mede veroorzaakt gaat worden door grote financiële problemen – tot en met faillissementen – bij de Staten en steden. Het zit niet in de economische modellen om daar rekening mee te houden, maar ik meen dat het effect van deze faillissementen fors is; vergelijkbaar met een reeks Griekenland drama’s. Ik acht dat de kans dat het daar uit de hand gaat lopen reëel. Aan de economische gevolgen voeg ik nu dus de sociale toe en voorspel stevige sociale onrust. Niet direct, mogelijk pas na de presidentsverkiezingen van november, maar voor mij is de vraag niet meer of het gaat gebeuren, maar wanneer het gaat gebeuren. Ik voeg er nog twee redenen aan toe.
Allereerst valt te voorspellen dat de sociale onlusten zullen beginnen daar waar de groep jongeren tussen 15 en 29 jaar het grootste is (c.q. meer dan 30% van de bevolking daar uitmaakt). De VS heeft een relatief jongere samenstelling dan Europa en een fors deel daarvan is geconcentreerd in het Zuiden van de VS – denk bijvoorbeeld aan de Mexicaanse migranten. Het tweede wat te denken geeft zijn onderzoeksresultaten (wel wat schimmig; de ene keer lijkt het over India te gaan, dan weer over Engeland zelf), waaruit zou blijken dat bij 1% welvaartsverlies er een stijging met 5% zou zijn van de kans op rellen. De percentages daargelaten, dat er iets van een relatie is, lijkt logischer dan dat die er niet zou zijn. Met andere woorden; we doen er verstandig aan om ons voor te bereiden op een grote periode van onrust. Een onrust die me in Engeland en ook in ons eigen land beheersbaar lijkt, maar waarbij ik zorg heb dat de onrust in de Verenigde Staten dusdanige dimensies gaat aannemen dat het disfunctioneren van het politieke systeem daar echt tot ongelukken leidt.
Ja, ik ben thuis ook altijd het zonnetje in huis. Ter relativering van mijn eigen woorden ben ik voor mijn boekenkast gaan staan en heb er wat publicaties uit gehaald over de VS in de jaren 60-70. Dat was vele malen erger dan alles wat we tot nu toe gezien of gehoord hebben. Dat maakt het niet minder ernstig wat er nu gebeurt, maar ook daar kwamen we dus op de een of andere manier doorheen en vele, vele mensen hebben het alleen maar als een periode van grote economische groei beleefd. Wat ze wel hadden waren een paar uiterst impopulaire presidenten als Johnson en Nixon die op de een of andere manier toch wisten te doen wat nodig was om de maatschappij weer in beweging te krijgen en mannetjes op de maan te zetten. Ik wou dat het al zover was.
Een van de mensen die ik heb benaderd voor de reis naar Engeland in 2009 is Peter Franklin. Peter is een fijne, erg Britse jongeman en een begenadigd schrijver. Hij heeft in de donkere dagen van de oppositie op het partijbureau van de Britse conservatieve partij gewerkt, waar ik hem leerde kennen. Daarna werd hij de assistent van twee bijzondere mensen: Oliver Letwin MP, het strategische brein achter de partijvernieuwing, en Greg Clark MP, een genereuze parlementariër die o.a. de 'voluntary sector' in de portefeuille had. Naar aanleiding van de rellen heb ik hem gemaild en zijn reactie is boeiend genoeg om in z'n geheel te plaatsen:
Hi Peter -- Good to hear from you. I am working on policy though from Greg's Parliamentary office rather than from a Government office (one of the first decisions of the new government was too restrict the number of political advisors). I don't know if you saw, but Greg has been appointed Minister for Cities (in addition to his current role (minister for Local Government, PN)) -- an interesting time to be taking on that topic to say the least (though not all the rioting took place in cities and many cities were riot free). Any lessons from other countries, including the Netherlands, on what makes cities prosper would naturally be of great interest.
As for the cause of the riots, everyone has a theory! There is very little reason to think that the motivations were political or communal (by which I mean rooted in racial or religious tensions). It is no secret that Britain has one of the worst records in the western world in regard to family cohesion and educational failure especially in regard to the least advantages social groups. A whole generation of young people has grown up with very little connection to mainstream society -- which is clearly the most relevant context for the riots. But in terms of direct causes -- there is the combination of deeply rooted and well organised criminal gang structures in the areas that were hit and a catastrophically misjudged police response to the initial trouble -- a sign of weakness that was immediately noticed and exploited. In otherwords the rioters had the opportunity and the means, but lacked the moral motivation to resist temptation.
The immediate focus for the Government was restoring order. But the focus is shifting to long-term solutions. Greg will have an interesting role in encouraging locally-led responses in each city and helping to clearaway the bureaucratic and political obstacles to such action that our over-centralised systems tends to put in the way of local leadership.
How are things in the Netherlands? Obviously when Britain isn't rioting one of the main news stories is the European financial crisis -- but never do we hear the Dutch perspective on it, only those of Germany and France and those the vulnerable economies. It would interesting to know the Dutch government and voters think!
I will definitely pass on your good wishes to Greg.
All the best,
Peter
Peter Noordhoek
www.northedge.nl aug. 2011
