Terwijl hier alle ogen op Griekenland gericht zijn, speelt zich tegelijk een groter drama af op de aandelenmarkten van China. Met percentages die in hun verloop vergelijkbaar zijn met de grote crash van 1927, zijn de beurzen eerst als aangedreven door een stuntpiloot omhoog gegaan om daarna zonder piloot bijna verticaal neer te storten. De laatste dagen lijkt de rust weer wat terug te keren, maar wat is hier gebeurd? Meer dan genoeg. Hier maak ik twee geopolitieke punten die volgens mij nog niet gemaakt zijn – en eindig toch weer bij Griekenland, of anders wel de mening van China over ons Europeanen en Griekenland.
Wij westerlingen zijn gewend om naar landen als China te kijken door de lens van ‘democratie of dictatuur’. We zijn als het ware steeds aan het wachten tot de Chinezen zichzelf zo ver ontwikkeld hebben dat ze het primitieve communisme ontgroeid zijn en eindelijk toe zijn aan de zegeningen van de parlementaire democratie. Hong Kong die China alsnog het grote voorbeeld voor Beijing. Zoiets.
Wie naar de Chinese geschiedenis kijkt, ziet iets anders. Die denkt in tegenstellingen als ‘staat versus familie’, of scherper: de gereguleerde eenheidsstaat versus de war lords en hun opstandelingen. Mao begon als een war lord en werd een van de zeldzame stichters van een nieuw Chinees rijk. Zijn opvolgers hebben communisme en confucianisme gefuseerd tot een strak gereglementeerd geheel waarbinnen een nieuwe vorm van kapitalisme kon gedijen.
Het is boeiend en uiterst relevant wat er nu gebeurd. Intern, binnen China, kon het communistische regime tot nu toe opkomende war lords - nu in moeilijk beheersbare kapitalistische en digitale vorm - altijd tevreden houden door ze te laten delen in de groei. Het drama van de Chinese beurscrash lijkt het teken dat ze daar niet langer in slagen. Op zich is de omvang van de Chinese beurzen relatief klein, reden waarom de reactie op de internationale beurzen relatief beperkt is gebleven. Onderliggend is de instorting van de beurs echter het veruit grootste teken dat het de communistische heersers meer en meer moeite kost iedereen en alles tevreden te houden. De censuur wordt ondertussen strakker en strakker, maar we weten het; dat is eerder een teken van zwakte dan van kracht. De ‘business war lords’ zullen zich niet met minder groei dan in het verleden tevreden stellen. China schud op haar grondvesten – intern, binnen China.
Buiten China
Als het om het buitenland gaat is er iets anders aan de hand, bijna het omgekeerde. Daar zijn de Chinese ‘statisten’ zich juist enorm breed aan het maken. In zeer korte tijd hebben ze in Azië een ring van instituten opgericht die feitelijk concurreren met Wereldbank, IMF, e.d. Ze smeden Azië om tot een soort Europese Unie, maar dan zonder het leiderschapsprobleem van de Unie. Wat staten als Japan daar werkelijk van denken, laat zich raden, maar macht zoekt macht en ze sluiten zich toch allemaal aan. En datzelfde geldt voor landen buiten het verband; Nederland stak als een van de eerste de vinger op om te zeggen wat een goede initiatief er werden genomen.
Wij zijn het Griekenland van de wereld
Als ik een Chinese leider was, zou ik steeds arroganter worden. Ik zou de wereld opdelen in tweeën: andere ‘echte’ staten en landen die zich gedagen als lokale war lords, maar makkelijk koopbaar zijn. Vanuit dat perspectief zou ik constateren dat er steeds minder echte staten zijn en meer en meer war lords. Hoe dat uitpakt laat Afrika al zien; grote delen van het continent zijn nu eigendom van China, in essentie vooral wegen waarover grondstoffen kunnen worden geëxporteerd. Hetzelfde is elders gaande. Het respect voor Europese continent kan nauwelijks groter zijn. Hoe moeten ze ooit respect opbrengen voor het feit dat Europa het toestaat – nee, stimuleert – om via een afgedwongen privatiseringsprogramma havens en luchthavens voor een koopje aan haar te verkopen? Rusland’s Putin begrijpen ze wel, zelfs Obama en zijn Amerikaanse koers kunnen ze begrijpen, al moeten ze hem een zwakkeling vinden. Maar Europa? We zijn het Griekenland van de wereld. We doen in Europa alsof we gezamenlijk een staat vormen, maar gedragen ons als een groep war lords.
Deze conclusie dringt zich op: interne zwakte van de Communistische staat, zoals mede blijkt uit de hand gelopen beurskrach, zal de aanleiding zijn voor een nog radicalere koers richting het buitenland. Ze kunnen niet anders; het is de enige manier om de business war lords tevreden te houden. De zakelijke en institutionele infrastructuur wordt of is nu gereed. De volgende slag is een koop- en exportslag. Alles wat we op dat gebied tot nu toe gezien hebben is slechts voorspel. De komende jaren en vooral de vroege jaren twintig zullen door China beheerst worden. Daarna pas komt de tegenbeweging op gang. Als dat goed gaat, kan die tegenbeweging veel welvaart opleveren voor het westen, net als in de jaren tachtig gebeurde met de opkomst en het verval van Japan. Of dat ook voor Europa geldt hangt er van af of wij ons kennisniveau en onze bevolking op peil kunnen houden.
Tot zover de geopolitiek van China. Ondertussen is er nog een ander punt te maken. Een punt dat me echt kwaad maakt.
Weten we nog wat de oorzaak is van de beurskrach van 2007? Lehman Brothers? Nee, te makkelijk. Er is een andere oorzaak. Denk niet aan individuele banken of mensen, denk dieper.
Wat hebben we de afgelopen jaren gedaan om een nieuwe crisis te voorkomen? We hebben het toezicht versterkt, hoor ik dan velen, vooral politici zeggen. Overal zijn dan ook regels verstrakt en nieuwe toezichthouders in hoge gebouwen gestopt. Nu was er ook wel wat te herstellen aan dat toezicht, maar ik denk dat dit niet heeft voorkomen dat er nieuwe beursdalingen zijn geweest, of dat het een beurskrach in de toekomst zal voorkomen. Veel logischer is het dat al die toezichthouders – en hun private evenknieën – de crisis dieper hebben gemaakt. Het zijn er teveel geworden en ze hebben ervoor gezorgd dat de banken in hun schulp zijn gekropen op een moment dat ze de economie met financieringen hadden moeten aanjagen. Het enige wat ze echt hadden moeten doen hebben ze, blijkens ook weer de Chinese beursproblemen, weer niet gedaan: de algoritmes in de computers van de beurshandelaren beheersen.
Wie ziet hoe waanzinnig groot dat uitslagen in de beurskoersen van Shanghai en de andere beurzen zijn geweest, weet dat dit niet alleen door mensenhand kan zijn gebeurd. Handelaren schrijven hun software – de algoritmes – zo dat gegeven een bepaalde koers er automatisch een handeling wordt gedaan die leidt tot koop of verkoop. Dat gebeurt in milliseconden, veel te snel voor de individuele handelaar. De beurskrach in New York eind jaren tachtig werd al door dit fenomeen beïnvloed, die begin jaren negentig er door verergerd en die van 2007 maakte van een storm een orkaan. Al die jaren, en nu nog steeds, blijft het stil rondom dit fenomeen. Geen toezichthouder die er kennelijk effectief grenzen aan weet te stellen, of zelfs maar pogingen doet om te begrijpen wat er aan het gebeuren is. Nu maken we het weer mee.
Ik vind dat beurzen weer gedwongen moeten worden terug te keren naar de snelheid van de menselijke geest, stem en handelingen. Wij zijn vooralsnog niet te vertrouwen met algoritmes. Die maatregel van het schrappen van de algoritmes doorvoeren haalt ongetwijfeld vaart uit de globalisering, maar het scheelt ook veel crisissen en toezichthouders. We moeten het door ons geschapen monster afschieten totdat we iets hebben gedacht dat wel werkt. Dat kunnen we, maar nu ontneemt schijntoezicht het zicht op het werkelijke probleem.
Peter Noordhoek
NB Het drama in en om Griekenland gaat in volle hevigheid door en de Unie staat te schudden op haar grondvest. Deze week heb ik te weinig gelegenheid gehad om de details te volgen, maar één ding wil ik u niet onthouden. Gevraagd naar welke opties die er nu nog zijn worden er doorgaans slechts twee genoemd: doorgaan en met de euro of overstappen op een eigen munt, een nieuwe drachme. Er is echter nog een derde optie. Daarbij blijft Griekenland nominaal binnen de euro, maar krijgt het daarnaast binnen het land verhandelbare ‘IOU’s’ – schuldbekentenissen – die in waarde kunnen schommelen. In zekere zin wordt hiermee een schaduwmunt geïntroduceerd. Omdat ze buiten eigen land niet verhandelbaar zijn, blijft de schadelijke werking ervan in theorie beperkt tot het land zelf. Voor zover ik hier informatie over kan krijgen is dit, zoals een van mijn bronnen zegt, ‘geen kwestie van of, maar van wanneer’. We zullen het meemaken – of niet.
