Breed wordt de verwachting uitgesproken dat de verkiezing op 12 september vooral een strijd wordt tussen VVD en SP. Als dat zo is, dan is dat een mooie spin. Veel media lijken die tweedeling te ondersteunen en vanuit het principe van overzichtelijke berichtgeving is dat ook wel begrijpelijk. Maar het is ook redelijk absurd. Alsof je twee boeren ruzie laat maken door zo hard mogelijk over de weilanden van de tussenliggende boeren heen te laten schreeuwen. Zelfs als die andere boeren dat laten gebeuren, dan nog klinkt het niet zo luid als wanneer ze op elkaars tenen staan. Daarom hier vijf redenen waarom een tweestrijd niet logisch is.
Het is niet logisch er een tweestrijd te maken van een politiek veld dat gekenmerkt wordt door versplintering. Die versplintering is een thema op zich, vandaar de vele oproepen voor een verhoging van de kiesdrempel. In de verschillende peilingen valt te zien dat er twee partijen zijn – inderdaad, VVD en SP – die elk rond de 30 zetels hebben, vervolgens is er een groep van vier partijen met daar tussenin zo’n 10 zetels verschil en dan nog een groep kleinere partijen. Puur vanuit het perspectief van wie gaat de premier leveren is er dan sprake van een 2-strijd. Wordt recht gedaan aan wat d e kiezers inhoudelijk willen, laat het beeld iets heel anders zien, met grote impact op de coalitieonderhandelingen. Een strijd tussen twee partijen die in de peilingen elk niet meer dan zo'n dertig zetels hebben is dan ronduit geforceerd.
Electoraal onderzoek zou keer op keer laten zien dat er weinig electoraal verkeer is tussen de partijen op links en de partijen op rechts. Het verkeer dat er zou zijn, zou zich vooral binnen die twee stromen bevinden. D66 bevindt zich daarbij structureel op links, het CDA structureel op rechts. Door redenen binnen zowel de politiek zelf, als in de keuzes die mensen maken, is er een ander effect waarneembaar. Met het tekenen van het lenteakkoord is het politieke midden geen abstractie meer, maar een realiteit. Een realiteit die past bij een groeiende groep mensen die na het echec van de gedoogcoalitie wantrouwend staat tegenover polarisatie. Soms loont het nog steeds om extreem te gaan, maar partijen weten nu ook dat er een prijs voor wordt betaald. Het antwoord op de verklaring van VVD en SP dat de strijd tussen hen zou gaan, leidde dan ook al snel tot een soort wederzijdse respectverklaring van CDA en PvdA. Niet dat die partijen nu echt elkaar de liefde verklaren, maar het is een effectieve demontage van een veel te vroeg opgelaten campagneballon. In de reeks van kleine en grotere campagnefouten aan het begin van de twijfelende VVD-campagne, zou dit wel eens een van de grootste kunnen zijn.
Ik hoor niet bij degenen die denken dat ze een representatieve uitspraak kunnen doen als ze tien bezoekers op een website hebben gehad en een buurman hebben gesproken, dus het volgende is niet meer dan een toepassing van gezond verstand. Op die basis denk ik dat er anders tegen het fenomeen zwevende kiezers aan moet worden gekeken. Niet dat er minder van zijn, maar ze hebben wel meer ervaring en de herinnering aan de laatste verkiezing is nog vers. Dit betekent waarschijnlijk allereerst dat het aantal mensen dat afhaakt en niet zal stemmen groter wordt. In de tweede plaats zal het zweven binnen relatief beperkte kaders gebeuren. Veel mensen hebben hun niche al bepaald en zoeken ideologische herkenbaarheid. Past deze of deze partij wel voldoende bij mijn standpunten? Kiezers gaan hun keuze meer ideologisch laden. Partijen en hun leiders moeten daarbij passen en anders hebben ze pech gehad. Het verklaart deels de versplintering en zorgt er verder voor dat slechts een minderheid van de kiezers meegaat in een 2-strijd tussen VVD en SP.
Europa zou het grote verdeelpunt van deze verkiezing moeten zijn. In dat geval zou de tweestrijd tussen PVV en D66 moeten gaan en niet tussen VVD en SP. It' the economy, stupid. Europa is in de hoofden van de mensen belangrijk, maar meer als symbool van wat er fout gaat, dan als recept van wat er anders moet. Banen, lonen, pensioenen en uitkeringen - daar gaat het om. Voor de PVV is Europa een reddingsboei om te kunnen overleven tot de volgende verkiezing, voor D66 zou Europa wel eens de te kleine plank kunnen zijn om te kunnen springen naar een echte middenpositie.
Andere partijen vechten meer dan ooit voor hun bestaan en zullen het niet toestaan zich door twee partijen te laten marginaliseren. Ze hebben ook de publicitaire middelen om de media te dwingen aandacht aan hen te blijven besteden. De onderdelen van het Lenteakkoord zijn voer voor debat. Het Lenteakkoord zelf, of beter gezegd de ervaring van een snel akkoord door goedwillenden in een crisis, is nog altijd een groot voordeel voor de deelnemende partijen.
De tweedeling in de Nederlandse politiek is over haar hoogtepunt heen. Het is een luxe die we ons niet langer kunnen permitteren. Als kiezer zullen we minder geneigd zijn te kiezen op basis van door anderen aangereikte tegenstellingen. Daarmee loopt ook de tijd van de tweestrijden tussen politieke partijen af. Voor dit moment regeert de versplintering. De partijen die daar het beste mee om kunnen gaan zullen deze (tussen)verkiezing overleven. Daarom geloof ik vanuit de logica van kiezer en politieke partij niet in een tweestrijd. Resteert de medialogica. In campagnetijd is dat misschien wel de grootste factor. Maar wordt het de logica van de kudde of van de keuze? De media doen er wel aan te beseffen dat ze via een breder palet aan keuzes meer kiezers weten te bedienen. Daarom tot slot nog een 6e reden: Rutte en Roemer zullen er bovenal belang bij hebben geen fouten te maken en door de korte campagne kunnen ze daar mee weg komen – tenzij de partijen die belang hebben bij de aanval in het spel worden betrokken. Voor een boeiende campagne: hou het breed!
Peter Noordhoek
Deze blog is ook verschenen in Opiniestukken van 4 augustus 2012.
